Twyll personol a sut i’w atal
Twyll yw pan fydd person yn dweud celwydd wrthoch chi, neu’n eich ‘sgamio’ chi, i achub mantais, fel cymryd eich arian neu ddysgu gwybodaeth breifat amdanoch chi. Gallai hyn fod drwy e-bost, neges destun, ffôn neu’n bersonol, naill ai ar y stryd neu ar stepen eich drws.
Efallai y gall rhai oedolion fod yn arbennig o agored i dwyll a cham-drin ariannol. Os ydych chi'n poeni am rywun rydych yn ei adnabod, cysylltwch â’ch gwasanaethau cymdeithasol lleol a gofynnwch am Ofal Cymdeithasol i Oedolion.
Gydag ychydig wybodaeth, gallwch ddiogelu eich hun rhag y twyllwyr hefyd:
- Dysgwch y deg prif reol i atal twyll (gweler isod).
- Dysgwch am y mathau mwyaf cyffredin o dwyll.
- Dadlwythwch The Little Book of Big Scams (gweler y lawrlwythiad isod) i ddarganfod mwy; The Little Book of Big Scams ferswin sain mae ar gael hefyd.
Am fwy o wybodaeth a help ac i riportio twyll, ewch i Action Fraud, canolfan riportio genedlaethol y DU ar gyfer twyll a seiberdroseddu.
Y deg prif reol i atal twyll
Cofiwch y deg prif reol i’ch helpu i atal twyll a maeddu’r sgamwyr.
- Byddwch yn amheus o gynigion a bargeinion ‘sy’n rhy dda i fod yn wir’. Does dim sicrwydd bod yna gynlluniau sy’n mynd i’ch gwneud chi’n gyfoethog yn gyflym.
- Peidiwch â chytuno i gynigion neu fargeinion ar unwaith. Mynnwch amser i ofyn am gyngor annibynnol neu gyfreithiol cyn gwneud penderfyniad.
- Peidiwch â throsglwyddo arian na llofnodi unrhyw beth nes eich bod wedi gwirio manylion rhywun a'u cwmni.
- Peidiwch byth ag anfon arian at unrhyw un nad ydych chi'n ei adnabod neu'n ymddiried ynddo, yn y DU neu dramor, na defnyddio dulliau talu nad ydych chi'n gyffyrddus â nhw.
- Peidiwch byth â rhoi manylion bancio neu fanylion personol i unrhyw un nad ydych chi'n ei adnabod neu'n ymddiried ynddo. Mae’r wybodaeth hon yn werthfawr, felly gwnewch yn siŵr eich bod yn ei diogelu.
- Dylech wastad fewngofnodi i wefan yn uniongyrchol yn hytrach na chlicio ar ddolenni mewn e-bost.
- Peidiwch â dibynnu ar gymeradwyaeth sy’n canmol i’r cymylau. Chwiliwch am dystiolaeth gadarn, annibynnol o lwyddiant cwmni.
- Sicrhewch gyngor annibynnol neu gyfreithiol bob amser os yw cynnig yn cynnwys arian, amser neu ymrwymiad.
- Os ydych yn dod o hyd i sgam neu wedi cael eich twyllo, rhowch wybod am y peth a gofynnwch am help.
- Peidiwch â theimlo cywilydd am riportio sgam. Oherwydd mae’r sgamwyr yn dwyllodrus ac yn glyfar, does dim cywilydd mewn cael eich twyllo. Trwy roi gwybod am y peth, byddwch chi'n ei gwneud hi'n anoddach iddyn nhw dwyllo pobl eraill.
Cael help neu riportio sgam
Os ydych chi'n meddwl eich bod wedi datgelu sgam, wedi cael eich targedu gan sgam neu wedi dioddef twyllwyr, cysylltwch ag Action Fraud ar 0300 123 2040 neu yn Action Fraud. Ffoniwch ni ar 101 os ydych chi'n adnabod y person dan amheuaeth neu os ydyn nhw yn yr ardal o hyd.
Ffoniwch ni ar 0800 40 50 40 os ydych chi'n adnabod y sawl sydd dan amheuaeth neu os ydyn nhw dal yn yr ardal.
Mae riportio trosedd, gan gynnwys twyll, yn bwysig. Os na fyddwch yn dweud wrth yr awdurdodau, sut maen nhw'n gwybod fod y peth wedi digwydd a sut allan nhw wneud unrhyw beth amdano?
Cofiwch, os ydych chi wedi dioddef sgam neu ymgais i sgamio, waeth pa mor fach, efallai y bydd cannoedd neu filoedd o bobl eraill mewn sefyllfa debyg. Efallai y bydd eich gwybodaeth yn rhan o un jig-so mawr ac yn hollbwysig i gwblhau'r darlun.